Hemafobie en Tryponofobie, ik heb er last van: een bloed- en injectiefobie. Het begon al vroeg toen ik als 8-jarige gebeten werd door een geitje (niet lachen), notabene op een kinderkamp. Toen een aardige mevrouw mijn vinger onder de kraan hield en ik het water zag veranderen in een zee van bloed, ging bij mij het licht uit. Het zit in onze familie. We hebben het niet zo op bloed en prikken. Ik had er niet zo veel problemen mee, totdat een aantal vervelende incidenten in korte tijd - waarbij ik flauwviel op de meest oncomfortabele en gênante plekken - mij angstig maakte. Angst voor de angst. Bang om flauw te vallen, bang omdat ik hier geen controle over leek te hebben. En zo werd zelfs een bezoek aan de tandarts iets waar ik tegenop ging zien.
Iedereen kent het gevoel: spanning voor een examen, een verhoogde hartslag bij gevaar, of de zenuwen voor een belangrijk gesprek. Angst is een natuurlijke, beschermende reactie van ons lichaam: het helpt ons scherp te blijven, te reageren op gevaar en keuzes te maken die ons veilig houden. Maar soms slaat die beschermende emotie door. Bij mensen met een angststoornis is de angst niet meer in verhouding tot de situatie. Het gevoel is intens, overheersend en komt soms zonder duidelijke aanleiding. Waar angst normaal helpt, belemmert het nu het dagelijks leven. Werken, slapen, sociale contacten of simpelweg boodschappen doen kunnen een enorme opgave worden.
In Nederland kampt naar schatting 15% van de volwassenen jaarlijks met een angststoornis, wat neerkomt op ongeveer 3,3 miljoen mensen [1]. Onder jongvolwassenen (18-24 jaar) is dit percentage nog hoger. Sinds de coronapandemie is het aantal met matige tot ernstige chronische angst- en depressieve klachten gestegen van 16,7% naar 21,4%, een toename van circa 73.000 personen [2].
Soorten angststoornissen
Er zijn volgens de DSM-5 (het diagnostisch handboek voor psychische aandoeningen) officieel zes soorten angststoornissen:
- Gegeneraliseerde angststoornis (GAS)
Aanhoudende, buitensporige zorgen over dagelijkse dingen (gezondheid, werk, geld, familie), vaak zonder duidelijke aanleiding. - Paniekstoornis
Terugkerende, onverwachte paniekaanvallen met lichamelijke klachten zoals hartkloppingen, ademnood en het gevoel gek te worden of te sterven. - Sociale angststoornis (sociale fobie)
Intense angst voor sociale situaties of om beoordeeld of afgewezen te worden. Bijvoorbeeld spreken in het openbaar of eten in gezelschap. - Specifieke fobie
Overdreven angst voor een specifiek object of situatie, zoals spinnen, hoogtes, vliegen, naalden of onweer. - Agorafobie
Angst voor situaties waarin ontsnappen moeilijk kan zijn of hulp niet beschikbaar is, zoals drukke pleinen, winkels of openbaar vervoer. - Separation anxiety disorder (scheidingsangststoornis)
Overmatige angst om gescheiden te worden van een hechtingsfiguur (komt voor bij kinderen én volwassenen).
Daarnaast zijn er enkele stoornissen die nauw verwant zijn aan angst, maar in aparte categorieën worden ingedeeld:
- Selectief mutisme
Onvermogen om te spreken in specifieke sociale situaties (bijv. op school), ondanks dat iemand thuis wel gewoon praat (komt vooral bij kinderen voor). - Obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) (tegenwoordig apart geclassificeerd, maar verwant)
Dwanggedachten en dwanghandelingen (bijv. handen blijven wassen om besmetting te voorkomen). - Posttraumatische stressstoornis (PTSS) (ook apart geclassificeerd, maar angst speelt een grote rol)
Angstreacties als gevolg van een traumatische gebeurtenis, met herbelevingen, prikkelbaarheid en vermijding. - Hypochondrie / ziekteangststoornis (tegenwoordig vaak geclassificeerd onder somatische symptoomstoornissen)
Overmatige angst voor (ernstige) ziekte, ondanks geruststellende medische onderzoeken.
Behandeling
Over het algemeen zijn angst- en paniekstoornissen goed te behandelen. Veel mensen merken al binnen enkele sessies verbetering, en op de langere termijn kunnen klachten sterk verminderen of zelfs helemaal verdwijnen. Door inzicht te krijgen in hoe angst werkt én door te leren hoe je ermee om kunt gaan, groeit het vertrouwen in jezelf en in je lichaam. Er zijn verschillende effectieve behandelingen beschikbaar voor angststoornissen, die vaak goed op elkaar aansluiten of gecombineerd kunnen worden.
Psycho-educatie
Bij de behandeling van angstklachten en angststoornissen is psycho-educatie een eerste stap waarbij je leert begrijpen hoe angst werkt (bijvoorbeeld a.d.h.v. de ‘angstcirkel’) en wat je er tegen kunt doen. Mensen ervaren soms veel schaamte en er rust nog steeds een taboe op angstgerelateerde klachten. Het helpt als je begrijpt dat je niet gek bent, maar dat er een natuurlijke lichamelijke reactie optreedt na een (vaak onbewuste) trigger. Je zenuwstelsel slaat alarm en schakelt direct over op de overlevingsmodus waarbij het rationele denken naar de achtergrond gedrukt wordt.
Je lichaam doet precies wat het moet doen bij gevaar, alleen is de dreiging vaak niet reëel, of niet direct zichtbaar. Door dit mechanisme beter te leren begrijpen, kun je er ook stap voor stap anders mee leren omgaan.
Cognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie (CGT) is de meest gekozen therapeutische benadering bij angstklachten. Het is effectief omdat het zich richt op de kern van de angstklachten: de manier van denken (cognitie) en het gedrag dat daaruit voortkomt.
Mensen met een angststoornis hebben vaak negatieve gedachten (bijvoorbeeld: “Als ik in die winkel ben, krijg ik vast een paniekaanval”). CGT leert je om die gedachten te herkennen, uit te dagen en te vervangen door realistischere en helpende overtuigingen. Dat vermindert de angstreactie.
Angst leidt ook vaak tot vermijden: je gaat situaties uit de weg die angst oproepen. Maar wat veel mensen niet realiseren is dat vermijdingsgedrag de angst juist in stand houdt of zelfs verergert. Bij CGT werk je aan geleidelijke blootstelling aan datgene wat je spannend vindt (exposure), waardoor je hersenen leren: het is veilig – en de angst neemt af. Kort gezegd: CGT helpt om negatieve gedachten en vermijdingsgedrag te herkennen en om te buigen.
Lichaamsgerichte oefeningen
Mensen met angstklachten zijn vaak veel in hun hoofd (piekeren) en raken het contact met hun lichaam kwijt. Lichaamsgerichte therapie helpt hen om weer te voelen wat er in hun lijf gebeurt en dat kan helpen om spanningssignalen eerder te herkennen én te reguleren. Ze doorbreken de angstreactie.
Bij angst is het sympathisch zenuwstelsel (de “vecht-vluchtstand”) overactief. Lichaamsgerichte technieken zijn daarom een waardevolle aanvulling op de behandeling van angststoornissen, omdat ze helpen bij het reguleren van het zenuwstelsel en het herstellen van het contact met je lichaam. Lichaamsgerichte oefeningen zoals ademhalingsoefeningen zorgen ervoor dat het lichaam weer in de ruststand komt.
Onderzoeken van onderliggende patronen en oorzaken
Achter angst- of paniekklachten schuilen vaak dieperliggende patronen. Denk aan oude overtuigingen (“ik moet het goed doen, anders…”) of ervaringen waarin je je onveilig, afgewezen of overweldigd voelde, zoals bij een traumatische gebeurtenis. Deze innerlijke patronen kunnen zich onbewust vastzetten in je lichaam en gedrag, en juist dáár zorgen voor voortdurende alertheid of paniekreacties. Door stil te staan bij deze onderliggende laag komt er ruimte voor inzicht, verwerking en verandering. Op deze manier leer je niet alleen omgaan met de symptomen, maar ga je ook aan de slag met waar het vandaan komt. Dit kan door middel van gesprekken maar soms is EMDR (met name bij trauma) een aanvullende en effectieve methode om eerdere, negatieve ervaringen te verwerken.
Medicijnen
Medicatie kan bij angststoornissen en paniekaanvallen een ondersteunende rol spelen, vooral wanneer de klachten ernstig zijn of het dagelijks functioneren sterk beïnvloeden. Het is echter niet de eerste keus, en wordt meestal pas ingezet wanneer psychologische behandelingen onvoldoende effect hebben, of als een cliënt daar nog niet aan toe is. Het is belangrijk om te benadrukken dat medicatie de symptomen onderdrukken maar niet helpen bij het doorgronden of oplossen van de onderliggende oorzaak.
Tot slot
Ik hoop dat deze informatie je helpt een angststoornis beter te begrijpen en dat het je aanzet om hulp te zoeken wanneer je belemmeringen ervaart in je dagelijks leven. Schaamte is een veelgehoorde reden waarom mensen onnodig lang blijven doorlopen met hun klachten. Het gevolg is echter dat de angsten groter worden in plaats van kleiner. Hulp zoeken is moedig, en weet dat angstklachten goed te behandelen zijn. Door erover te praten, inzicht te krijgen in wat er speelt en stap voor stap nieuwe manieren te leren om ermee om te gaan, zal de angst niet langer je leven beheersen.
Bronvermelding:
Reactie plaatsen
Reacties